حمیده بربریهحمیده بربریه، مادر امام کاظم علیه‌السلام است. ۱ - مشخصاتاو دختر صاعد اندلسی و از نژاد بربر بود. [۱]
دلائل الامامة، (منسوب به) محمدبن جریر طبری آملی، ج۱، ص۳۰۷، قم: مؤسسة البعثة، ۱۴۱۳.
تاریخ تولد و وفات و زادگاه او مشخص نیست. او کنیزی پاک‌دامن بود که به دستور امام باقر علیه‌السلام خریداری شد و به عقد امام صادق علیه‌السلام درآمد. هنگام خریداری ، امام باقر علیه‌السلام او را حمیده در دنیا و محموده در آخرت نامید. [۴]
دلائل الامامة، (منسوب به) محمدبن جریر طبری آملی، ج۱، ص۳۰۸، قم: مؤسسة البعثة، ۱۴۱۳.
امام صادق علیه‌السلام حمیده را پاک از هر پلیدی می‌دانست که به‌سبب کرامت الهی ، ملائکه از او محافظت کرده‌اند تا به امام صادق علیه‌السلام برسد. وی ازاین‌رو به «حمیده مُصَفّاة» ملقب شد. [۶]
دلائل الامامة، (منسوب به) محمدبن جریر طبری آملی، ج۱، ص۳۰۸، قم: مؤسسة البعثة، ۱۴۱۳.
لقب دیگر او لُؤلُؤَة است. حمیده از جمله کسانی بود که امام صادق علیه‌السلام هنگام وفات او را وصی خود قرار داد. [۹]
محمدبن محمد مفید، الفصول العشرة فی الغیبة، ج۱، ص۷۱، چاپ فارس حسون، (قم) ۱۴۱۳.
[۱۰]
محمدبن حسن طوسی، کتاب‌الغیبة، ج۱، ص۱۰۸، چاپ عباداللّه طهرانی و علی احمد ناصح، قم ۱۴۱۱.
روایت شده است که امام صادق علیه‌السلام در هنگام حج ، پاسخِ حُکمی را به همسر خود، حمیده، ارجاع داد. همچنین گفته شده است امام صادق مادرش امّ فروه و همسرش حمیده را برای شرکت در مراسم سوگواری مردم مدینه (حقوقُ اهل‌المدینة) می‌فرستاد. [۱۴]
ابن‌بابویه، کتاب مَن لایَحضُرُه الفقیه، ج۱، ص۱۷۸، چاپ علی‌اکبر غفاری، قم ۱۴۰۴.
ابوبصیر از حمیده روایتی درباره اهمیت نماز ، از امام صادق علیه‌السلام نقل کرده است. [۱۵]
الاصول الستة عشر من الاصول الاولیة: مجموعة من کتب الروایة الاولیة فی عصرالائمة المعصومین علیه‌السلام، چاپ ضیاءالدین محمودی، ج۱، ص۳۱۰، قم ۱۳۸۱ش.
[۱۶]
احمدبن محمد برقی، کتاب‌المحاسن، ج۱، ص۸۰، چاپ جلال‌الدین محدث ارموی، تهران ۱۳۳۰ش.
[۱۷]
ابن‌بابویه، ثواب‌الاعمال و عقاب‌الاعمال، ج۱، ص۲۲۸، قم ۱۳۶۸ش.
۲ - فرزندانحمیده چهار فرزند داشت: امام موسی کاظم علیه‌السلام، اسحاق معروف به مؤتَمَن، محمد دیباج و فاطمه. [۱۸]
ابن‌بابویه، عیون اخبارالرضا، ج۱، ص۱۰۵، چاپ مهدی لاجوری، قم ۱۳۶۳ش.
[۱۹]
فضل‌بن حسن طبرسی، اعلام الوری باعلام الهدی، ج۱، ص۵۴۶، قم ۱۴۱۷.
[۲۰]
ابن‌عِنَبَه، عمدة‌الطالب فی انساب آل ابی‌طالب، ج۱، ص۲۴۵، چاپ محمدحسن آل طالقانی، نجف ۱۳۸۰/۱۹۶۱.
[۲۱]
ابن‌عِنَبَه، عمدة‌الطالب فی انساب آل ابی‌طالب، ج۱، ص۲۴۵ ۲۴۹، چاپ محمدحسن آل طالقانی، نجف ۱۳۸۰/۱۹۶۱.
۳ - فهرست منابع(۱) ابن‌بابویه، ثواب‌الاعمال و عقاب‌الاعمال، قم ۱۳۶۸ش. (۲) ابن‌بابویه، عیون اخبارالرضا، چاپ مهدی لاجوری، قم ۱۳۶۳ش. (۳) ابن‌بابویه، کتاب مَن لایَحضُرُه الفقیه، چاپ علی‌اکبر غفاری، قم ۱۴۰۴. (۴) ابن‌شهرآشوب، مناقب آل ابی‌طالب، چاپ هاشم رسولی محلاتی، قم (بی‌تا). (۵) ابن‌عِنَبَه، عمدة‌الطالب فی انساب آل ابی‌طالب، چاپ محمدحسن آل طالقانی، نجف ۱۳۸۰/۱۹۶۱. (۶) الاختصاص، (منسوب به) محمدبن محمد مفید، چاپ علی‌اکبر غفاری، قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، (بی‌تا). (۷) الاصول الستة عشر من الاصول الاولیة: مجموعة من کتب الروایة الاولیة فی عصرالائمة المعصومین علیه‌السلام، چاپ ضیاءالدین محمودی، قم ۱۳۸۱ش. (۸) احمدبن محمد برقی، کتاب‌المحاسن، چاپ جلال‌الدین محدث ارموی، تهران ۱۳۳۰ش. (۹) دلائل الامامة، (منسوب به) محمدبن جریر طبری آملی، قم: مؤسسة البعثة، ۱۴۱۳. (۱۰) فضل‌بن حسن طبرسی، اعلام الوری باعلام الهدی، قم ۱۴۱۷. (۱۱) محمدبن حسن طوسی، تهذیب الاحکام، چاپ حسن موسوی‌خرسان، بیروت ۱۴۰۱/ ۱۹۸۱. (۱۲) محمدبن حسن طوسی، کتاب‌الغیبة، چاپ عباداللّه طهرانی و علی احمد ناصح، قم ۱۴۱۱. (۱۳) کلینی، اصول کافی. (۱۴) محمدبن محمد مفید، الفصول العشرة فی الغیبة، چاپ فارس حسون، (قم) ۱۴۱۳. ۴ - پانویس
۵ - منابعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «حمیده بربریه»، شماره۶۵۸۲. |